Onze hormonen hebben invloed op bijna alles wat we dagelijks, wekelijks en maandelijks doen. Hormonen hebben invloed op onze slaap, fysieke prestaties, energie, libido en stofwisseling. En ze zijn van grote invloed op onze mentale welzijn en gedrag zoals focus, creativiteit, motivatie, discipline, humeur, leerprestaties, alertheid, welzijn etc.
Als holistisch coach deel ik in dit blog vier belangrijke hormonen die van grote invloed zijn op ons gevoel, geluk, gezondheid en prestaties. Ik begin met het uitleggen wat de vier hormonen precies zijn omdat er nog veel misvattingen over bestaan. Aan de hand van wetenschappelijk onderbouwde (Huberman, 2022) gedrags-, voedings- en suppletietools zal ik aanbevelingen doen om deze hormonen in te zetten en te verhogen. Bijna alle tools zijn gratis, makkelijk en kosten je minder dan 1 minuut van je tijd!
Wat zijn hormonen en neurotransmitters?
Ons lichaam heeft wel meer dan honderd soorten hormonen welke allemaal een verschillende functie hebben en lichamelijke processen organiseren. Deze keer ga ik in op de vier hormonen die van grote invloed zijn op ons gevoel, geluk, gezondheid en prestaties: Dopamine, Epinefrine (Adrenaline), Serotonine en Acetylcholine.
Er zijn een aantal hormonen in ons lichaam die tegelijk ook neurotransmitters zijn. De vier hormonen waar we in dit blog over praten vallen hieronder. Het verschil is dat we in de hersenen spreken van een neurotransmitter en in het lichaam van een hormoon. Neurotransmitters zijn net zoals hormonen boodschappersstofjes die signalen doorgeven en zorgen voor chemische overdracht. Neurotransmitters verzorgen de uitwisseling van informatie tussen hersencellen (neuronen) en verbinden al deze cellen met elkaar.
Omdat neurotransmitters de boodschappers van ons brein zijn, spelen deze een cruciale rol in hoe jij denkt, voelt, beleeft, handelt en reageert. De informatie die ze leveren aan je hersenen bepaald hoe jij functioneert.
De vier neurotransmitters uitgelegd
Dopamine
Dopamine wordt altijd gezien als het ‘gelukshormoon’, echter is dit onterecht. Het gelukshormoon is namelijk serotonine maar daar kom ik zo op terug. Dopamine is verantwoordelijk voor mentale en fysiek motivatie. Het geeft je het verlangen en de motivatie om doelen te behalen die buiten je onmiddellijk bereik liggen. Het geeft je de wilskracht om dingen te willen nastreven.
Epinefrine (Adrenaline)
Voor het gemak benoem ik in dit blog epinefrine als adrenaline, het is immers hetzelfde. Adrenaline is verantwoordelijk voor je mentale en fysieke energieniveaus. Het geeft je zin om te bewegen en iets te ondernemen. Wanneer je adrenalineniveau hoog is wil je, je lichaam gebruiken en je brein inzetten. Wanneer het niveau laag is, zit je meer in de relax-stand, kan je minder goed dingen onthouden en begrijpen. Adrenaline geeft je het gevoel dat je ‘klaar bent’ om iets te gaan doen.
Serotonine
Serotonine is, zoals net benoemd, een ‘gelukshormoon’. Het geeft je een gevoel van blijdschap, tevredenheid en rust, en het verlaagt juist gevoelens van pijn. Wanneer serotonine dominant aanwezig is heb je een gevoel van verzadiging, je hebt op dat moment (voorlopig) genoeg van wat je hebt. Wanneer je serotonineniveau te hoog is, kan je echter het gevoel hebben om helemaal niets te ondernemen. Wanneer het niveau te laag is kan je juist weer veel stress ervaren.
Acetylcholine
Acetylcholine heeft twee belangrijke functies: overdracht van prikkels naar de spieren en verbetering van je geheugen. Het draagt bij aan de verwerkingssnelheid van je brein, staten van focus en leren. Ook helpt het je bij het begrijpen en onthouden van nieuwe dingen. Wanneer je lichaam te weinig acetylcholine aanmaakt, vermindert de communicatie met je lichaam en brein waardoor ze minder goed hun taken kunnen uitvoeren.
Samenwerking tussen neurotransmitters
Deze neurotransmitters zijn zeker ook verantwoordelijk voor een aantal andere acties en gevoelens, maar voor nu vat dit het in grote lijnen samen en is het alles wat je hoeft te weten voor dit blog. Neurotransmitters werken ook nooit alleen, ze zijn altijd in verbinding met andere neurotransmitters en processen in ons lichaam. Dopamine en adrenaline werken bijvoorbeeld nauw samen in het creëren van staten van focus en motivatie, energie en het nastreven van doelen. Om nog een klein stapje verder te gaan: adrenaline wordt gemaakt van de molecule van dopamine.
Daarnaast is het belangrijk om te weten dat neurotransmitters altijd aanwezig zijn op elk moment. Er zitten alleen variaties in de niveaus van hoe sterk een bepaalde neurotransmitter aanwezig is op een gegeven moment. Laten we daarom eerst kijken naar de basisniveaus.
De natuurlijke basisniveaus van neurotransmitters
Het is belangrijk om de natuurlijke basisniveaus van neurotransmitters te begrijpen om ze zo op een juiste manier in te zetten. Sommige neurotransmitters zijn namelijk meer dominant aanwezig dan andere neurotransmitters op bepaalde tijden. Door deze natuurlijke basisniveaus te kennen, weet je of je meer of minder hard je best moet doen en welke tools je met meer invloed wilt inzetten om zo een bepaalde neurotransmitter effectief te laten werken voor de staat die je op dat moment prefereert. Om het makkelijker te maken: wanneer je dopamineniveau al hoog is, zoals bijvoorbeeld in de ochtend, hoef je minder gebruik te maken van een bepaalde tool om zo gemotiveerd te raken, in vergelijking tot bijvoorbeeld de avond.
De tijdsblokken van neurotransmitters:
- Tussen 0 en 9 uur na opstaan zijn dopamine en adrenaline dominant aanwezig (onthoud dat de andere 2 neurotransmitters niet afwezig zijn op dit moment).
- Tussen 9 en 16 uur na opstaan nemen dopamine en adrenaline wat af. Serotonine neemt op dit moment toe.
- Tussen 17 en 24 uur na opstaan (hopelijk slaap je nu) is het chaos: er vinden hele hoge pieken en dalen plaats van dopamine, serotonine en acetylcholine. Hier merk je helemaal niks van en dit wordt volledig, bewust gereguleerd door je lichaam. Deze pieken en dalen zijn namelijk gekoppeld aan de slaapfase in welke je bevindt.
- Acetylcholine wordt vooral gereguleerd door wat je op een bepaald moment aan het doen bent. Acetylcholine neemt toe wanneer je aan het werk bent en wanneer je leert, deze twee activiteiten vereisen hogere niveaus van acetylcholine. Wanneer je plezier maakt of aan het relaxen bent neem acetylcholine ook toe, maar dit vereist een lager niveau.
Tools en gedrag voor het verhogen dopamine
Dopamine is dus altijd aanwezig in ons systeem maar het varieert in welke mate gebaseerd op de voeding die we consumeren, bepaalde acties en zelfs gedachten. Jouw basisniveau van dopamine worden beïnvloed door vele factoren zoals genetica, slaap, gedrag en ook door het dopamineniveau van voorgaande dagen. Het is heel belangrijk om je basisniveau van dopamine goed op orde te houden om zo dagelijks gemotiveerd te zijn. Je wilt niet dat het basisniveau te hoog of te laag is. Je kunt een gezond niveau bereiken door de volgende tools:
- Elke ochtend 30 tot 60 minuten na waken zonlicht bekijken voor 10-30 minuten. Je wilt hiervoor naar buiten gaan en geen zonnebril dragen omdat dit de voordelen remt. Door deze tool komt er meteen dopamine vrij. Wanneer dit consistent wordt gedaan, zal het ook de dopaminereceptoren verhogen. Dopaminereceptoren zorgen er simpel gezegd voor dat je lichaam gevoeliger wordt voor het circuleren van dopamine en dat de beschikbare dopamine efficiënter en optimaal gebruikt kan worden. Als het nog donker is wanneer je opstaat wil je zoveel mogelijk lichten aanzetten en zodra het buiten licht wordt naar buiten gaan.
- Neem een koude douche voor 1 tot 3 minuten. Naast dat deze tool vele andere voordelen heeft, is het ook bekend dat het je dopamineniveau drastisch verhoogt voor een aantal uur. In de ochtend hoeft deze douche minder lang te zijn dan in de avond omdat je natuurlijke basisniveau van dopamine al hoger is.
- Eet voeding welke hoog zijn in tyrosine. Tyrosine is onder andere een voorloper op het hormoon en neurotransmitter dopamine. Door voeding te eten welke hoog zijn is tyrosine stimuleer je automatisch je dopamineniveau. Voeding waar je aan kunt denken is vlees, parmezaanse kaas, cottage kaas, avocado’s, lima bonen, sojabonen etc.
- 100 tot 250mg cafeïne zorgt voor een milde stijging in dopamine en verhoogt ook de aanwezigheid van dopaminereceptoren. Probeer cafeïne wel uit te stellen 60 tot 120 minuten na opstaan en liever ook niet later dan 14:00 ’s middags omdat het dan je slaap kan beïnvloeden.
- Vermijd het kijken naar fel licht tussen 22:00 en 04:00. Onderzoek heeft aangetoond dat het kijken naar fel licht tussen deze tijden een hersengebied genaamd ‘habenula’ activeert en de hoeveelheid circulerende dopamine in je lichaam daardoor sterk vermindert.
- Onderneem actie. Door actie te ondernemen kom je in een flow van ondernemen en discipline, wat weer zorgt voor dopamine aanmaak en daarmee motivatie stimuleert. Hoe vaker en bekwamer je wordt in het meteen ondernemen van actie, hoe sneller en makkelijker je in deze staat van zijn komt.
Tools en gedrag voor het verhogen adrenaline
Adrenaline komt vrij in zowel je brein als lichaam. Adrenaline verhoogt je energie, het verlangen om te bewegen of om iets te ondernemen met je brein. Het geeft je het gevoel dat je klaar bent om te denken en doen. Je bent alert. Grote ogen en pupillen zijn een teken van een hoog adrenalineniveau waar kleine ogen en pupillen een teken zijn van lagere niveaus. In de maatschappij is er een misvatting ontstaan over adrenaline, het wordt namelijk gerelateerd aan stress en stress wordt vaak negatief geïnterpreteerd. Een te hoog stresslevel heeft inderdaad grote gevolgen voor je gezondheid maar gezonde stress is juist weer heel belangrijk om te kunnen presteren en geconcentreerd te werken.
Hoe kun jij je adrenalineniveau verhogen?
- Elke vorm van beweging. Elke vorm van actie zal je adrenalineniveau doen stijgen, denk hierbij aan lopen, rennen, zwemmen, sporten en zelfs praten. Beweging zorgt dus voor meer energie (adrenaline) en daardoor heb je weer meer energie voor de huidige beweging en opvolgende acties van die dag. Beweging kost energie maar levert daarna veel meer energie op door het verhoogde niveau van adrenaline.
- Cyclische hyperventilatie is een effectieve en gecontroleerde ademhalingsoefening die het zenuwstelsel kan ‘opvoeren’. Het verhoogt je adrenalineniveau meteen en geeft hierdoor meer energie en een alert gevoel. Je kunt deze oefening makkelijk vinden op bijvoorbeeld YouTube maar om een beeld te schetsen: je ademt 10 tot 25 keer heel diep in door je neus en ademt kort en krachtig uit door je mond.
- Een hoge intensiteit training verhoogt ook je adrenalineniveau net zoals het bovengenoemde ‘laagdrempelig bewegen’. In de ochtend sporten is een hele mooie tool om gedurende de dag meer energie te ervaren.
Tools en gedrag voor het verhogen serotonine
Serotonine is verbonden aan lichamelijke en mentale staten van welzijn, comfortabel voelen en voldoening. Het beïnvloedt je stemming en gevoel van geluk. Maar het heeft ook invloed op vele andere processen zoals je eetlust, zelfvertrouwen en libido. Wanneer je serotonineniveau laag is kan je dit merken doordat je je gestrest en rusteloos voelt, je hebt last van stemmingswisselingen en een verhoogde sensitiviteit.
- Breng je darmflora in balans door voeding te eten welke hoog zijn in tryptofaan. Tryptofaan is een aminozuur en speelt een grote rol in de productie van serotonine. Tryptofaan kan je vinden in producten zoals volle melk, tonijn, haver, kaas, chocolade, vlees etc.
- Fysiek contact met de mensen van wie je houdt maar ook net dieren! Dit contact hoeft helemaal niet romantisch te zijn, het gaat erom dat je mensen en dieren opzoekt van wie je houdt. Denk hierbij aan knuffelen of dieren aaien.
- Dankbaarheid. Dankbaarheid geven en ontvangen stimuleren te aanmaak van serotonine, vooral wanneer dit op een authentieke en oprechte manier gebeurt.
Tools en gedrag voor het verhogen acetylcholine
Acetylcholine heeft invloed op de overdracht van prikkels naar de spieren, je geheugen en focus. Als acetylcholine goed aanwezig is, kun je dingen met meer aandacht doen. Een laag niveau van acetylcholine betekent dat je aandacht breed georiënteerd is, eigenlijk ‘all over the place’. Wanneer acetylcholine meer aanwezig is kun je heel gericht te werk gaan en heeft een bepaalde activiteit al je aandacht. Je herkent dit vast wanneer je met iets bezig bent en volledig de tijd vergeet omdat je er zo in bent opgegaan.
Wanneer iets een hoge staat van focus vereist werkt acetylcholine samen met dopamine en adrenaline, wanneer je meer in een relaxte staat van focus zit tijdens bijvoorbeeld het lezen van een boek of het luisteren naar iemand, zijn dopamine en adrenaline minder aanwezig. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat wanneer deze neurotransmitter dominant aanwezig is tijdens het leren, je veel beter onthoudt wat je aan het leren bent.
Hoe kan jij je acetylcholineniveau stimuleren?
- Focus je 30-60 seconde visueel op waar je mee bezig gaat zijn. Wil je bijvoorbeeld met volledige focus een boek lezen of een podcast luisteren, met als doeleinde om zoveel mogelijk te leren en te onthouden? Start dan met 30-60 seconde gericht, zonder actie te kijken naar het boek of de podcast. Dit concept wordt ‘visuele focus oefening’ genoemd en draagt bij aan het beter en sneller presteren van wat je wilt gaan doen: van sport tot leren.
- Vervolgens wil je aandacht besteden aan het zintuig die je nodig hebt voor de actie waarop je je gaat focussen. Als je bijvoorbeeld iets nieuws wilt gaan leren door het lezen van literatuur heb je hier vooral je ogen voor nodig maar wil je iets nieuws leren door middel van een podcast heb je je oren nodig. Door bewust aandacht te geven aan het zintuig wat je gaat inzetten, verhoog je het acetylcholineniveau en dus je aandacht en focus.
- Voor een gezond basisniveau van acetylcholine wil je voeding hoog in choline eten. Een voorloper van acetylcholine is lecithine en dat bevat choline, beter belend als vitamine b7. Hierbij kun je onder andere aan voeding denken zoals runderlever, eieren, oesters, zalm, kabeljauw, pistachenoten, shiitake, bonen, bloemkool, haver etc.
Optimaliseer en controleer de neurotransmitters
Genoeg tools en gedragsveranderingen die jij kunt doorvoeren om dopamine, adrenaline, serotonine en acetylcholine in te zetten voor jouw individuele doeleinden. Je wilt niet alle tools nu in één keer radicaal inzetten, laat ze liever voor je werken op basis van dagelijkse gewoontes en routines. Zorg met deze tools en je gedrag ervoor dat de basisniveaus op orde zijn en dat wanneer je een bepaalde staat prefereert je een specifieke tool meer inzet. Het geeft je toegang om je lichaam en brein beter te begrijpen, waarom je je op een bepaald moment zo voelt en gedraagt, en hoe je deze staat zelf kan controleren en veranderen. Jij kan zelf bepalen in welke mentale en fysieke staat je wilt zijn en hoe je deze bereikt. Onderzoek wat voor jou werkt.